تئاتر شهر

تئاتر شهر تهران به عنوان مهمترین مرکز تئاتر حرفه ای ایران و استوانه استوار معماری شده تئاتر میهن اسلامی و کعبه آمال و آرزو‌های اهل تئاتر است.

مرکزی که به مدد اهل تئاتر و برنامه ریزی مدیران روز به روز در مسیر تحول و پویایی هنر نمایشی به حر کت پویای خود ادامه می‌دهد .

آنچه که امروزه با نام تئاتر شهر تهران زبان زد خاص وعام است و به عنوان تنها مرکز تئاتر حرفه ای کشور مشهور شده است و اهل فرهنگ و هنر برای این ساختمان قدیمی و ویژه ارزش و جایگاه بخصوصی و ویژه ای قایل هستند ساختمانی است مدور و استوانه ای زیبا در محلی که در امتداد یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های شهر تهران و در تقاطع دو خیابان انقلاب و ولی عصر( عج) در ضلع غربی پارک دانشجو در چهار راه ولیعصر بنا شده است .

مکانی که بهترین و زیباترین آثار نمایشی حرفه ای تئاتر ایران توسط کارگردانان و هنرپیشه‌های معروف این سرزمین اسطوره ای در تالارهای نمایشی آن به صحنه رفته است . گفته می‌شود که تئاتر شهر تهران شباهت ظاهری بسیاری با ساختمان تالار ” تئاتر بکمن” در محل ” انستیتو تکنولوژی ” کالیفرنیای کشور آمریکا دارد به طوری که شباهت‌ها درمعماری وساخت آن این دو مرکز را دو قلوی معماری تئاتری نامیده اند .

اما درگذشته نه چندان دور در محل آنچه که امروزه با نام تئاتر شهر تهران معروف شده است محلی به نام ” کافه شهرداری ” قرار داشت که یکی از مهم‌ترین تفرجگاه‌های مردم پایتخت در روزگار خود بود و تا سال‌های سال نام آن بر سر زبان‌های پایتخت نشینان جاری بود . گفته شده است که در این محل عصر پنج شنبه و جمعه‌ها بازی سازان و نمایشگران ، سیرک بازان و معرکه گیران جمع می‌شدند تا از هنرنمایی آنها تهرانی‌ها اوقات فراغت خود را پرکنند و برای لحظاتی از دغدغه‌های روزانه به دور باشند . کافه شهرداری در اواخر دهه 1330 و اوایل دهه 40 یکی از مهمترین پاتوق‌های روشنفکرانی چون ” فروغ فرخزاد ” و “جلال آل احمد “،” دکتر سعید نفیسی ” و ده‌ها متفکری بود که بعدها عرصه‌های مختلفی از فرهنگ و هنر این کشور را رقم زدند . گفته شده است که در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی گروهی نمایشی به فکر افتادند تا برای تهران یک سالن آمفی تئاتر دست و پا کنند و بعدها همین تفکر احداث سالن نمایشی برای پایتخت نشینان گسترش یافت تا اینکه بالاخره کلنگ احداث مجموعه تئاتر شهر تهران در سال ۱۳۴۶، در محل کافه شهرداری به زمین زده شد .

طراحی این ساختمان به عهده شخصی به نام”امیرعلی سردار افخمی” یکی از نام آورترین معماران ایرانی در دهه 50 است . افخمی از شاگردان استاد ” هوشنگ سیحون ” بود و استاد سیحون و افخمی را از بنیان گذاران جریان معماری پیشروی ایران در زمان خود می‌دانند . مجموعه تئاتر شهر که در ابتدا تنها برای اجرای در تالار اصلی ساخته شده بود درحال حاضر از پنج تالار تشکیل شده است . تالار‌های این مجموعه عبارتند از : “تالار اصلی”،” ‏تالار چهارسو” ،” تالار قشقایی “، “تالار سایه” و “کارگاه نمایش” که چهار تالار آن در طبقه همکف و زیرزمین این ساختمان و بنای تاریخی قرار دارد .

تالار اصلی :

 تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر با گنجایش ۵۷۹ نفر دارای تمامی تجهیزات لازم برای یک سالن تئاترحرفه ای شامل : صحنه گردان الکتریکی ، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور، دهانه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاه‌های کنترل کننده است . ورودی سالن اصلی نیز دارای دو درب با پوشش آکوستیک است تا از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری کند. مجموعه تئاتر شهر علاوه بر تالارهای نمایش ذکرشده ، دارای سالن انتظار و قسمت‌های پذیرایی کافه تریا ، بوفه ، کتابخانه ، مرکز اسناد ، کتابفروشی و بخش‌های اداری است. همچنین علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولی عصر، پارک دانشجو و خیابان انقلاب نیز بخشی از مجموعه تئاتر شهر محسوب می‌شوند . دور این ساختمان مدور ، ستون‌های قرینه به سبک ستون‌های تخت جمشید طراحی شده است که باعث می‌شود ساختمان شباهت زیادی با خیمه داشته باشد. همچنین در بالای ساختمان گنبد نیم مدوری طراحی شده است که یادآور ” برج طغرل” و معماری دوره ایلخانیان است . شاید مهم‌ترین ویژگی تئاتر شهر در پلان دایره ای شکل آن باشد. این پلان ترکیبی از معماری ” یونان” و “روم ” قدیم و بناهای مربوط به نمایش ، مانند” پانئوم “و “کلوزیوم” است .

گفتنی است اینگونه پلان‌ها در زمان ناصرالدین شاه قاجار وارد معماری ایران شده است. پس از سفر ناصرالدین شاه به فرانسه و انگلیس و دیدن سالن‌های نمایش و اپرای این شهرها، شاه قاجار دستور ساخت تکیه دولت را به شکل دایره ای، مانند سالن اپرای پاریس می‌دهد در معماری تئاتر شهر نیز همچون دیگر معماری‌های پیش از سال‌های 1346 در استفاده از آجرنما و ترکیب آن با کاشی فیروزه ای و سبز و همچنین بکار گیری عناصر تزیینی آجری، باعث ایجاد حس نزدیکی و آشنایی با بنای دیگر ایرانی شده است . در ساختمان تئاتر شهر ترکیبی جالب از کاشی و آجر به کار رفته است ترکیب کاشی به شکل انتزاعی و استفاده از آجر بر جسته که در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه در دوره ایلخانیان وجود داشته، در این مجموعه بکار رفته است.

در واقع فضاهای داخلی این بنا با پیچ و خم‌های حاصل از پیروی طرح از هندسه غالب، حالت رمز و راز گونه به خود گرفته و گویی فرد را در هزار توی خود اسیر کرده، آن چنان که ویژگی هنر است . ساختمان تئاتر شهر در روز هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش معروف ” باغ آلبالو” نوشته آنتوان چخوف روسی و به کارگردانی ” آربی آوانیسان ” و با بازی “داریوش فرهنگ” ،” سوسن تسلیمی” ،” مهدی هاشمی” ،” فهیمه راستکار” و” پرویز پورحسینی” به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد .

این مجموعه در آغاز فعالیت، توسط سازمان جشن هنر شیراز اداره می‌شد که بعدها این وظیفه به رادیو و تلویزیون واگذار شد. در حال حاضر سرپرستی این مجموعه به عهده وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌باشد و مرکز هنرهای نمایشی به عنوان متولی فعالیت‌های تئاتری در ایران مسئولیت اداره این مجموعه را برعهده دارد. مجموعه تئاتر شهر کعبه آمال اهالی تئاتر ایران در عرصه اجرایی هنر نمایشی است علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان انقلاب، پارک دانشجو و خیابان ولیعصر (عج ) نیز بخشی از مجموعه تئاتر شهر محسوب می‌شوند . دور این ساختمان مدور ، ستون‌های قرینه به سبک ستون‌های تخت جمشید طراحی شده است که باعث می‌شود ساختمان شباهت زیادی با ” خیمه ” و نهایتا معماری ایرانی و اسلامی نیز داشته باشد.